Γ. Σεφέρης, Ο τελευταίος σταθμός

Θέμα του ποιήματος: Η στάση των ανθρώπων στον πόλεμο και κατ’ επέκταση στις δύσκολες πολιτικές συνθήκες. Το ποίημα έχει ως αφόρμηση ιστορικά γεγονότα και είναι καθαρά πολιτικό. Ομοιάζει προς την Καβαφική ποίηση γιατί χρησιμοποιεί το ιστορικό υλικό για να διδάξει ουσιαστικά και να ηθικολογήσει, να προβληματίσει τον αναγνώστη σχετικά με την ανθρώπινη φύση και τα κίνητρα της συμπεριφοράς των ανθρώπων και ιδιαίτερα αυτών που έχουν στα χέρια τους εξουσία.

Ο Σεφέρης αναφέρεται σε πραγματικό ιστορικό γεγονός, στην αναμονή της ελληνικής κυβέρνησης και λοιπών διπλωματών σε Ιταλικό λιμάνι λίγο πριν την επιστροφή τους στην Ελλάδα. Στόχος του είναι να ασκήσει κριτική απέναντι στους πολιτικούς (ψυχές μαραγκιασμένες, δημόσιες αμαρτίες, ιδιοτέλεια, να καρπωθείς το αίμα των άλλων), ενώ αναφέρεται υπαινικτικά και σε όσους έλειπαν από την Ελλάδα τη δύσκολη περίοδο της Γερμανικής κατοχής και αντίστασης και επιστρέφουν τώρα με εμφανή τα σημάδια της ιδιοτέλειας. 

Ενδεικτικές ενότητες :

1η : στ. 1-23: ο νόστος, η νοσταλγία της πατρίδας, το ηθικό χρέος του ανθρώπου σε δύσκολες στιγμές σε αντίθεση με το υλικό όφελος των πολιτικών που είναι κατώτεροι των συνθηκών.

2η: στ. 24-63: Οι άνθρωποι και ο πόλεμος       

3η : στ. 64 – 88: Τα θύματα του πολέμου

4η: στ. 89 – 96 : Οι αληθινοί ήρωες 

Ο τελευταίος σταθμός είναι μία διαμαρτυρία, μία εξέγερση συνείδησης, που αρνιέται να δεχτεί τη φρίκη μιας ζωής που επαναλαμβάνεται, χωρίς να έχει συνετιστεί από τις ενοχές της. (Αλέξανδρος Αργυρίου)

Ο μύθος στον Σεφέρη :

Ο Σεφέρης αισθάνεται κάποια στιγμή την ανάγκη να συντονίσει το βαθύτερο εγώ του με το εγώ του συνόλου. Και πράγματι ο μύθος σαν μια έκφραση του συλλογικού ασυνειδήτου θα μπορούσε να δώσει στοιχεία για τη διατύπωση αντικειμενικότερων συναισθημάτων, να προμηθεύσει δηλαδή μορφές και καταστάσεις, γύρω από τις οποίες έχουν κρυσταλλωθεί κοινές συγκινήσεις και διαμέσου των οποίων μπορεί να ανακληθεί ευκολότερα η συγκίνηση του ποιητή.

Η μυθική μέθοδος είναι μια αντικειμενική συστοιχία, που έχει για μορφή μια μυθική ιστορία. Με την εφαρμογή της έχουμε μια ταύτιση των στοιχείων του μύθου με τα στοιχεία της σύγχρονης πραγματικότητας, και συνεπώς μια ταύτιση της μυθικής εποχής με τη σύγχρονη. Το παρόν και το παρελθόν γίνονται ένα, συνυπάρχουν στην ίδια χρονική στιγμή, που αποτελεί τον χρόνο του ποιήματος έτσι ώστε ο ποιητής μέσα στο ποίημα να μην μπορεί να συλλογίζεται τον αρχαίο μύθο, αφού το ποίημα είναι ήδη ο αρχαίος μύθος.

Το όνομα «Πρωτέας» είναι μια αρχαία λέξη, που σημαίνει «πρώτος», «πρωτόγονος» και «πρωτογέννητος». Αν αυτό συνδυαστεί με την ικανότητα του Πρωτέα να παίρνει όποια μορφή θέλει, φτάνουμε ίσως στη βαθύτερη κατανόηση του μύθου.

Πατρίδα του μπορεί να θεωρηθεί και η Αίγυπτος. Λέγεται πως από εκεί ήρθε ο Πρωτέας στη Θράκη, παντρεύτηκε μια νύμφη, την Κορώνη, κι απέκτησε μαζί της δυο γιους. Εκείνοι, όμως, έκαναν κατάχρηση της εξουσίας που είχαν στα χέρια τους και διέπρατταν αδικήματα. Ανάγκαζαν τους ταξιδιώτες να παλεύουν μαζί τους και στο τέλος τους σκότωναν. Ο Πρωτέας αηδιασμένος και νιώθοντας ντροπή για τη συμπεριφορά τους, ζήτησε από τον Ποσειδώνα να τον γυρίσει πίσω στην Αίγυπτο. Ο θεός άκουσε την παράκλησή του και αποφάσισε να τον βοηθήσει, φτιάχνοντάς του ένα δρόμο μέχρι την Αίγυπτο. Ο δρόμος αυτός περνούσε πάνω από τη θάλασσα κι έτσι ο Πρωτέας έφτασε μέχρι εκεί δίχως καν να βραχεί.

Μυθική μέθοδος
«Είναι απλώς ένας τρόπος για να ελέγξει κανείς, για να βάλει σε μια τάξη, για να δώσει μια μορφή στο απέραντο πανόραμα της ματαιότητας και αναρχίας που είναι η σύγχρονη ιστορία». Τ. Σ. Έλιοτ